Bliźniacze okręty i statki z okresu Napoleona

Mowa o generale Gerhardzie J. D. von Scharnhorsta (1755-1813) i feldmarszałku Auguście W. A. N. von Gneisenaua (1760-1831). Piąta para - niezbudowanych krążowników liniowych - miała zastąpić sławne krążowniki pancerne, utracone w grudniu 1914 roku w akcji koło Falklandów, a szósta (już nie bliźniacza) służyła pod znakami powojennej Bundesmarine.

Jako pierwszy imię "Gneisenau" nosił okręt szkolny Cesarskiej Marynarki - trójmasztowa korweta zbudowana w Cesarskiej Stoczni w Gdańsku i zwodowana 4. września 1879 roku. SMS "Gneisenau", ożaglowany jak klasyczna fregata, różnił się od tejże umieszczeniem części swojej artylerii wprost na pokładzie górnym.

Uwagę zwracał brak wśród czterech stalowych braci "Gneisenaua" okrętu o nazwie "Scharnhorst"**. Pierwszy "Gneisenau" służył przez dwie dekady, a jego ostatnia podróż skończyła się tragicznie. We wrześniu 1900 roku okręt, dowodzony przez kmdra Kretschmanna, wyruszył z macierzystej Kilonii w podróż na Morze Śródziemne. Na pokładzie korwety znajdowało się 452 ludzi załogi. Powrót do bazy planowano na marzec roku następnego. Póki co, w listopadzie 1900 roku, po odwiedzeniu Lizbony i Tangeru, zawinięto do hiszpańskiej Malagi.
Port tego miasta chroniony jest od północy i południa molami, z których południowe jest dłuższe od północnego, a szerokość wejścia wynosi 300 metrów. Wchodzenie do portu utrudniają silne prądy morskie. Komendant żaglowca zdecydował, iż przez weekend (od 15 do 17 grudnia 1900 roku) okręt pozostanie na redzie. Rzucono kotwicę w odległości ok. 600 metrów od południowego molo.

Kmdr Kretschmann zaprosił nawet miejscowych Niemców na mszę na pokładzie "Gneisenaua" w niedzielę 16 grudnia - pod warunkiem, że pozwoli na to pogoda.

Niestety rankiem kapitanat portu w Maladze wystosował ostrzeżenie sztormowe do wszystkich jednostek w porcie i na redzie, wobec czego uroczystość odwołano. Komendant rozkazał podnieść parę, chcąc odpłynąć z redy na pełne morze. Maszyny okrętu pozostawały pod parą, lecz w decydującym momencie odmówiły posłuszeństwa: gwałtowne przechyły kadłuba doprowadziły zapewne do jakiejś awarii. Nie udało się podnieść żadnej z obu rzuconych kotwic.

Gorzej - okręt utracił zdolność manewrowania i zamiast wejść pod parą do portu lub odpłynąć na pełne morze, dryfował w stronę molo, lądując ostatecznie na pobliskich skałach. Żywioł cisnął kadłubem o kamienie tak mocno, że korweta niemal natychmiast zaczęła tonąć. Z brzegu zorganizowano akcję ratunkową, w której wyróżnili się - kapitan portu w Maladze i załoga łodzi ratowniczej, złożona z żołnierzy hiszpańskiej piechoty morskiej.

Ci ostatni, nie bacząc na osobiste zagrożenie, uratowali piętnastu rozbitków z "Gneisenaua". Katastrofy okrętu nie przeżyło 38 osób, w tym i komandor Kretschmann. Jego zwłoki morze oddało rankiem 17 grudnia, a w dniu następnym ostatni Komendant "Gneisenaua" pochowany został z honorami wojskowymi na brytyjskim cmentarzu w Maladze. Po katastrofie pierwszego "Gneisenaua" do Niemiec popłynęły wyrazy głębokiego współczucia. Kondolencje złożyły m. in. władze francuskie; nad Sekwaną pamiętano współczucie, jakie popłynęło z Niemiec po strasznej katastrofie "La France". Władze niemieckie szczególnie podziękowały administracji Malagi, a także miejscowym marynarzom i rybakom za ich zaangażowanie w akcję ratowania rozbitków z utraconej korwety.

* Skrót SMS - Seiner Majestńt Schiff, czyli Okręt Jego Majestatu (Cesarza) - poprzedzał w czasach cesarskich nazwę każdego okrętu niemieckiego wojennego.

** Owi czterej stalowi bracia "Gneisenaua" to SMS "Blücher" (wod. w Kilonii 20.09.1877), SMSS "Stosch" i "Moltke" (wod. odpowiednio w Szczecinie i Gdańsku w październiku 1877 roku) oraz SMS "Stein" (wod. w Szczecinie 14.09.1879). "Stosch" i najmłodszy z całej piątki "Stein" były okrętami szkolnymi dla kadetów, "Moltke" (obok "Gneisenaua") - okrętem szkolnym dla jungów, a najstarszy "Blücher" - szkolnym okrętem torpedowym Jednostki miały po ok. 2900 ton wyporności, ok. 75 m długości, ok. 14 m szerokości i ponad 5 m zanurzenia. Moc pomocniczego napędu parowego każdego okrętu wynosiła 2500 KM, co pozwalało rozwinąć prędkość do 14 w. Jednostki zostały uzbrojone w artylerię małego i średniego kalibru (37, 88 i 150 mm) oraz karabiny maszynowe. Załogi okrętów liczyły po 446 oficerów, podoficerów i marynarzy, tylko "Blücher" obsadzony był załogą mniejszą (od 237 do 350 ludzi).