Josef Thorak - oddany nazizmowi artysta zaczynał karierę w Ustce

Boxer - dzieło powstałe na igrzyska w 1936 roku.

Znajdujący się w parku przy usteckiej promenadzie pomnik "Umierający wojownik" wyszedł spod dłuta austriackiego artysty Josefa Thoraka w 1921 roku. Rzeźba wzniesiona na zamówienie miejscowego społeczeństwa miała upamiętnić 76 mieszkańców miasteczka poległych w trakcie działań I wojny światowej. Uroczystość odsłonięcia dzieła ustawionego na solidnym cokole odbyła się 22 stycznia 1922. Rzeźba przedstawia upadającego, rannego wojownika dźwigającego tarczę. Postać jest naga, a na jego opoce po raz pierwszy uwieczniono herb Ustki - syrenkę. Thorak tworzył ją niedługo po studiach w Berlinie. To były jego artystyczne początki.

Rzeźba odlana jest z brązu, widać, że wojownik próbuje się podnieść po śmiertelnym ciosie, wciąż osłania się tarczą. Pomnik kosztował 57 tysięcy ówczesnych niemieckich marek. Pieniądze pochodziły ze zbiórki wśród społeczeństwa. Na pomniku wyryto napis "Naszym poległym żołnierzom". Po II wojnie zastąpiono go tabliczką z polskim tekstem "Bezimiennym bohaterom wojen światowych - społeczeństwo Ustki", jednak tabliczka, niestety, zaginęła. Pomnik stoi do dzisiaj.

Thorak - artysta oddany

Dzieło łączy ustecką promenadę z odległym o przeszło 400 kilometrów Berlinem i terenami wokół stadionu olimpijskiego powstałego na igrzyska w 1936 roku. Tam, gdzie dzisiaj gra spadająca z niemieckiej Bundesligi Hertha, w 1936 roku odbyło się światowe święto sportu. Po raz pierwszy jednak sport podporządkowany został w tak dużej skali propagandzie faszystowskiej. Zawody miały pokazać nowe oblicze Niemiec, nazistowskie, nowoczesne, i pod władzą Adolfa Hiltera. Nośnikiem idei został na tej imprezie sport, monumentalne rzeźby powstałe wokół stadionu miały być jego opakowaniem. Jednym z autorów, który je stworzył te dekoracje i okazał się pupilkiem Hitlera był właśnie rzeźbiarz znany ustczanom z "Umierającego wojownika". On swoimi dziełami, nawiązaniem do antyku doskonale wpisał się w germańską mitologię zawłaszczaną przez faszystów.

Thorak pochodził z Austrii. Gdy Hitler dostrzegł w nim talent na miarę potrzeb swojej ideologii, dał mu środki na największą pracownię na świecie. Powstała na południu Niemiec. Mógł w niej tworzyć monumentalne rzeźby na cześć faszystowskiego sportu, niemieckich autostrad i wojska.

Boxer

W stolicy Niemiec, na terenach olimpijskich jego najważniejszą rzeźba, był Boxer. To monumentalna sylwetka pięściarza. Wzorem dla Thoraka był w tym wypadku Max Schmeling - najbardziej znana do dzisiaj niemiecka legenda tej dyscypliny. On pod Miastkiem kupił sobie posiadłość w Ponikle, gdzie przed wybuchem II wojny przygotowywał się do kolejnych występów na zawodowych ringach. Doskonale zbudowany pięściarz był ideałem proporcji dla Thoraka, odniesieniem do starożytności, z której czerpał garściami Austriak, a która była wzorem dla faszystowskiego neoklasycyzmu. Boxer obok rzeźb Arno Beekera i Josefa Wackerle miał stać na straży faszystowskiego poczucia symetrii, smaku i pochwały ciała oraz kultu sportu. Tak przynajmniej wyobrażano sobie w Niemczech i Berlinie w 1936 roku.
Poprzez sport do kultury

Na igrzyskach olimpijskich Hitlerowi bardzo zależało na triumfach rodaków, chciał poprzez sport odwołać się do starożytnych idei. Thorak ze swoją skłonnością do patosu, kultu ciała i greckich inspiracji wpisywał się w taką perspektywę. Był przez Hitlera dzięki temu uwielbiany.

Już na usteckim "Umierającym wojowniku", powstałym prawie półtorej dekady wcześniej widać było początki zachłystywania się parafaszystowską frazeologią. Mężczyzna jest nagi, umiera w boju, ale jednak wciąż podnosi tarczę, by walczyć. Prawie jak sportowiec i prawie jak żołnierz. Thorak dlatego stał się tak popularny, bo przewidział czasy i idee w jakich przyjdzie mu żyć. Artystyczna intuicja?

Związki Thoraka z Pomorzem to nie tylko Ustka i nie tylko Ponikla zamieszkała przez Schmelinga - modela Austriaka. Żona pięściarza, Czeszka Anny Ondra była oryginalnym pierwowzorem innej rzeźby austriackiego twórcy. On w latach 1934/1935 stworzył dzieło "Piękna po kąpieli". W niej uwiecznił zakute w brązie ciało nagiej kobiety, właśnie żony Schmelinga, a wtedy znanej aktorki. Z racji jej pochodzenia naciskano zresztą na Schmelinga w faszystowskich Niemczech, by rozstał się z nią. Nie posłuchał.

Josef Thorak po wojnie

Austriak zmarł w 1952 roku (miał 63 lata), a usteckie dzieło przeżyło go już o ponad pół wieku.
Długo wydawało się, że jest to jedyny w Polsce pomnik jego autorstwa. Jednak w Zaskoczynie i w Jagniatkowie odkryto kolejne dzieła twórcy Boxera. Jak większość, nie mają one ze sportem nic wspólnego. Widać, że tylko berlińskie igrzyska olimpijskie z 1936 roku i wymagania epoki skrzyżowały na drodze Thoraka sport i rzeźbę.