Prawo spadkowe 2019. Jak się dziedziczy: ustawa, testament, zachowek. Długi w spadku – jak uniknąć

Po pierwsze, testament

Dziedziczyć można na podstawie testamentu albo mocą ustawy.

Jeżeli spadkodawca sporządził testament, to zapis ten ma pierwszeństwo, więc przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego nie znajdą zastosowania.

Jeżeli spadkodawca nie sporządził testamentu albo wskazał w nim osoby, które nie chcą lub nie mogą zostać spadkobiercami, nastąpi dziedziczenie ustawowe.

Kto nie może dziedziczyć mimo że będzie w testamencie? Osoba już nieżyjąca. Poza tym spadkobierca może zostać uznany przez sąd za niegodnego spadku, np. gdy podrobi testament. Może natomiast dziedziczyć wskazane w testamencie dziecko, które w chwili otwarcia spadku było już poczęte – oczywiście gdy urodzi się żywe.

Porządek dziedziczenia ustawowego

Zgodnie z Kodeksem cywilnym w pierwszej kolejności dziedziczą dzieci i małżonek. Ich udziały w spadku są równe, jednak część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości.

Dalsze przypadki:

• jeżeli dziecko spadkodawcy umrze przed nim, udział tego dziecka przypadnie jego dzieciom;
• gdy spadkodawca nie pozostawił dzieci, do spadku z ustawy powołani są jego małżonek i rodzice – każde z rodziców po jednej czwartej całości;
• jeśli spadkodawca nie pozostawił dzieci ani małżonka, spadek przypada jego rodzicom;
• gdy jedno z rodziców nie dożyło spadku, jego część dziedziczy rodzeństwo spadkodawcy;
• kiedy nie dożyło któreś z rodzeństwa, jego udział przypada jego dzieciom.

Uwaga! Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku. Natomiast cały spadek przypadnie małżonkowi w braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych.

Ochrona najbliższych: zachowek

Jest on uprawnieniem najbliższej rodziny spadkodawcy, który chciałby przekazać testamentem cały swój majątek komuś spoza rodziny albo tylko jednemu z jej członków. Zachowek chroni najbliższych przed tego rodzaju zbyt dowolnym rozporządzeniem majątkiem.

Prawo do zachowku mają zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek i rodzice spadkodawcy. Natomiast nie ma do niego prawa rodzeństwo spadkodawcy ani dzieci czy wnuki tego rodzeństwa, a także małżonek, jeżeli spadkodawca wystąpił o rozwód z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.

Uprawnionym przysługuje zachowek stanowiący połowę wartości całego udziału spadkowego, jaki przypadłby im przy dziedziczeniu ustawowym (czyli gdyby nie było testamentu); jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo zstępnym jest małoletni, należą mu się dwie trzecie udziału.

Bez względu na to, co stanowi masę spadkową (np. nieruchomości), zachowek jest wypłacany w formie określonej sumy pieniędzy. Pominięci w testamencie

najbliżsi mogą więc domagać się od wymienionego w nim spadkobiercy (spadkobierców) spłaty należnych im kwot.

Jeżeli spadkobierca, który dostał spadek na podstawie testamentu, nie chce spłacić osób uprawnionych do zachowków, można wszcząć przeciw niemu postępowanie sądowe.

Uwaga! Odrębną sytuacją jest wydziedziczenie. Od pominięcia kogoś w testamencie różni się tym, że spadkodawca celowo w testamencie pozbawił kogoś (nawet osobę formalnie najbliższą) prawa do dziedziczenia. Musi jednak wymienić określone prawem powody, czyli wykazać rażąco złe postępowanie spadkobiercy względem zasad współżycia społecznego, prawa lub spadkodawcy. Wtedy zachowek przepadnie.

Dziedziczyć można ustawowo albo na mocy testamentu. Gdy jednak testament niesłusznie pomija najbliższych, należy im się zachowek. Chyba że zostaną wydziedziczeni, bo żyli niegodnie. Można też się nadziać na spadek w postaci długów zmarłego. Przeczytaj niżej, jak tego uniknąć.

Jak nie odziedziczyć długu

Do zmiany prawa w 2015 r. można było niechcący odziedziczyć całe zadłużenie. Kto w ciągu 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy lub dowiedzenia się o spadku nie złożył oświadczenia w kwestii dziedziczenia, stawał się odpowiedzialny za długi, z czego nie zwalniała go niewiedza o nich. Jeśli np. odziedziczył auto warte 10.000 zł i 100.000 zł długu, pojazd zachował, ale też musiał spłacić 100.000 zł.

Obecnie, gdy nie złożymy żadnego oświadczenia, nastąpi tzw. dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza. Ogranicza ono odpowiedzialność za długi tylko do wysokości „dodatniej” wartości odziedziczonych dóbr, czyli do wielkości

aktywów. Jeśli więc ktoś odziedziczy auto warte 10.000 zł i 100.000 zł długu, odpowie tylko za 10.000 zł z tego długu, 90.000 zł nie będzie musiał spłacać. Innymi słowy, wyjdzie na zero. Jeśli dług byłby mniejszy niż wartość przykładowego auta, np. wynosiłby 5.000 zł, spadkobierca spłaci go w całości, lecz wyjdzie na swoje.

A co, jeśli złożymy oświadczenie, że przyjmujemy spadek, a potem się okaże, że z długiem? Wpadniemy w pułapkę – odpowiemy za całe odziedziczone zadłużenie.

Rada jest taka, że jeśli nie mamy pewności, czy zmarły miał długi, czy ich nie miał, nie róbmy nic – wtedy odziedziczymy spadek z dobrodziejstwem inwentarza i albo zyskamy (gdy nie ma długu lub jest mniejszy niż aktywa), albo w najgorszym razie wyjdziemy na zero.