Rozmowy o edukacji podczas XVI Ekonomicznego Kongresu Gospodarczego w Katowicach

Do rozmowy zaproszono Zofię Dzik – innowatorkę i prezes Instytutu Humanities – Człowiek i Technologia, Rafała Flisa – współzałożyciela i wiceprezesa zarządu Zwolnieni z Teorii, Martę Florkiewicz-Borkowską – nauczycielkę Szkoły Podstawowej imienia Karola Miarki w Pielgrzymowicach, laureatkę nagrody im. Ireny Sendlerowej „za naprawianie świata” oraz nagrody im. Janusza Korczaka, zdobywczynię tytułu Nauczyciel Roku 2017, Tomasza Gajderowicza – zastępcę dyrektora w Instytucie Badań Edukacyjnych, Michała Kaczmarczyka – rektora Akademii Humanitas, Ryszarda Koziołka – rektora Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katarzynę Śledzińską – profesor Uniwersytetu Warszawskiego z Wydziału Nauk Ekonomicznych i prezes DELab. Dyskusje prowadził Kuba Sito – dyrektor, redaktor naczelny TVP S.A.

Zgromadzeni prelegenci rozmawiali o tym, jakie zmiany należy wprowadzić do systemu, jak to zrobić, by nie zaszkodzić zarówno uczniom, jak i nauczycielom. Starali się również odpowiedzieć na pytanie, jakie zmiany są istotne w systemie edukacji w obliczu zmieniającego się świata: nowych technologii, zmienności gospodarki i nowych modeli relacji społecznych.

Reprezentująca nauczycieli – praktyków Marta Florkiewicz-Borkowska podkreśliła, że współpraca z nauczycielami na poziomie trenerskim dała jej szerszy wgląd w potrzeby edukacyjne oraz trudności, z jakimi nauczyciele często się zmagają. Następnie zaznaczyła, że edukacja wymaga odpowiedniego podejścia i wsparcia dla nauczycieli, uwzględniającego różnorodność i aktualne potrzeby uczniów.

- Uczniowie mają dziś problem z pracą w grupach z różnorodnymi osobami. To wymaga rozmowy i refleksji, odpowiedzi na pytanie, dlaczego to robimy, dlaczego tak pracujemy.
Pracy nad uważnością, koncentracją, regulacją emocji. Wczoraj, kiedy prowadziłam zajęcia z piątoklasistami robiliśmy proste ćwiczenia na uważność, na koncentrację, na pomaganie sobie. By nie dokuczyć, a pomóc sobie wzajemnie, bo mamy wspólny cel. Ja poświęcam na to czas, bo jeśli po kilku ćwiczeniach, usłyszę od uczniów: „proszę Pani, ale zauważyła Pani, że my już tak sobie bardziej pomagamy, prawda?” To wiem, że ta praca ma sens.

Dr hab. Katarzyna Śledzińska zauważyła, że rozwój sztucznej inteligencji, zwłaszcza dużych modeli językowych, może rewolucjonizować system edukacji na całym świecie. Wyraziła przekonanie, że sztuczna inteligencja pozwoli na personalizację procesu nauczania, co przyniesie nowe możliwości dla uczniów i nauczycieli.

- Widzę tutaj rozwiązanie dla wyzwań, z jakimi mierzy się system edukacji, między innymi dla biurokracji, czy braku kreatywności. Wprowadzając innowacje cyfrowe, pozwolimy, by nauczyciel nie musiał zajmować się już biurokracją, nie musiał wypisywać tych wszystkich kwitów i sylabusów.

Śledzińska dodała także, że dzięki wykorzystaniu sztucznej inteligencji nauczyciele będą mieli więcej czasu na bezpośredni kontakt i indywidualne wsparcie dla uczniów, co pozwoli na odnowienie roli nauczyciela jako mentora i przewodnika w procesie edukacyjnym.

Michał Kaczmarczyk, rektor Akademii Humanitas zidentyfikował dwa główne problemy: archaiczność i represyjność systemu edukacji. Zwrócił uwagę na to, że system edukacyjny w Polsce nadal funkcjonuje na zasadach znanych z XIX wieku, ignorując indywidualne potrzeby uczniów i opierając się na kryteriach wieku i miejsca zamieszkania. Jego słowa:

- My jesteśmy ciągle w rzeczywistości, w której uczniów kształcimy, kierując się kryterium wieku, kierując się kryterium miejsca zamieszkania.

Dodatkowo rektor Akademii Humanitas wskazał na presję, jakiej nauczyciele są poddawani przez biurokrację i politykę, co ogranicza ich autonomię i niezależność w podejmowaniu decyzji edukacyjnych.

Tomasz Gajderowicz odwołał się do danych z ostatniego badania PISA z 2022 roku, by pokazać, że choć polski system edukacji od dwutysięcznego roku odnotował znaczący postęp, to w ostatnich latach doświadczył regresu. Zastępca Dyrektora Instytutu Badań Edukacyjnych podkreślił, że zniweczenie osiągnięć poprzednich lat oraz obniżenie standardów oświatowych stanowi poważne wyzwanie dla polskiego systemu edukacji. W toku dyskusji zwrócił również uwagę na nierozerwalność dwóch zjawisk: wiedzy o świecie oraz zdolności krytycznego myślenia. Podkreślając, że nie da się myśleć krytycznie bez podsiadania – nawet podstawowej – wiedzy o świecie.

Jednym z kluczowych zagadnień, które pojawiło się podczas dyskusji, było określenie celów edukacji i jej roli w społeczeństwie. Czy edukacja powinna służyć wyłącznie przygotowaniu ludzi do rynku pracy, czy też powinna szerzej rozwijać umysł, ciało i ducha?
Tutaj ważna była wypowiedz Zofii Dzik prezes zarządu Instytutu Humanities, ponieważ wskazała na człowieka i to, aby pozostał podmiotem. Aby to osiągnąć, potrzebna jest współpraca między różnymi podmiotami edukacyjnymi; szkołami, rodzicami, biznesem oraz społecznością lokalną. Zofia Dzik podkreśliła wagę autonomii szkoły oraz wsparcia dla osób zarządzających nią, podkreślając, że każdy jest odpowiedzialny za kształtowanie przyszłości młodego pokolenia, a także nawiązywała do potrzeby szerokiego spojrzenia na system edukacji, skupiając się na rozwijaniu kompetencji przyszłości oraz budowaniu współpracy między różnymi podmiotami edukacyjnymi, aby stworzyć lepsze warunki dla rozwoju i nauki dzieci.

Rafał Flis współzałożyciel i wiceprezes Zwolnieni z Teorii skupił się na tym, że obecny system edukacyjny jest w dużej mierze oparty na nagradzaniu tylko indywidualnej pracy ucznia, nie uwzględnia wystarczająco kompetencji przyszłości, takich jak umiejętności współpracy, komunikacji czy krytycznego myślenia. Zamiast tego, skupia się on głównie na zdobywaniu wiedzy i umiejętności testowanych w jednorazowych egzaminach.

Natomiast Ryszard Koziołek rektor Uniwersytetu Śląskiego zaznaczył wagę procesu nauki w życiu człowieka.

- Zapominanie jest ściśle związane z naszym sposobem absorpcji wiedzy, co wcale nie prowadzi nas do wniosku, że nie powinniśmy tych w tych procesach uczestniczyć. Efektem uczenia się nie jest wyłącznie zapamiętywanie treści, ale przejście drogi i ćwiczenie różnych dyspozycji. Byłbym bardzo ostrożny z przeniesieniem tej pracy do Internetu, czy przeniesieniem jej na barki sztucznej inteligencji. Mój dobry kolega, profesor Zbigniew Marciniak zadaje takie retoryczne pytanie: „Skoro wszystko jest w Internecie, to dlaczego jeszcze nie nauczyliśmy się wszystkiego?” Z jakichś powodów robienie tego w szkole ma istotny sens, który przekracza trwałe zapamiętywanie kontentu.

Prelegenci podkreślali konieczność zmiany podejścia do edukacji, aby umożliwić uczniom i studentom rozwój w oparciu o ich indywidualne zainteresowania i potrzeby. Wskazywano również na potrzebę zburzenia modelu biernego przyswajania wiedzy na rzecz aktywnego uczestnictwa w procesie nauki.
Ostatecznie dyskusja wyraźnie pokazała, że istnieje zgoda co do konieczności reformy obecnego systemu edukacji w Polsce. Jednocześnie podkreślano, że realizacja tych zmian będzie wymagała zaangażowania wszystkich interesariuszy, w tym nauczycieli, rodziców, uczniów, polityków i społeczeństwa jako całości.

Głównym patronem medialnym wydarzenia jest Polska Press Grupa, wydawca m.in. serwisu i magazynu „Strefa Biznesu”, 22 serwisów i dzienników regionalnych, ponad 500 serwisów miejskich, skonsolidowanych pod marką NaszeMiasto.pl, ogólnopolskiego portalu informacyjnego i.pl oraz serwisów e-commerce, branżowych i tematycznych, w tym: Sportowy24.pl, Gol24.pl, Telemagazyn.pl i Shownews.pl.