Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Rozpoczyna się tydzień noblowski. Jak odkrycia uczonych zmieniają nasze życie? Tomasz Rożek: Nagroda Nobla nie jest za wynalazczość

Hubert Rabiega
Hubert Rabiega
Medal noblowski. W przypadku wielu nagród wyróżnienie przyznawane jest za konkretne urządzenie, które ma konkretny wpływ na naszą rzeczywistość. Nagroda Nobla co do zasady taka nie jest. Jest ona bardzo często jest przyznawana za tak zwane badania podstawowe, które są niezbędne, by na ich bazie powstawały później wynalazki
Medal noblowski. W przypadku wielu nagród wyróżnienie przyznawane jest za konkretne urządzenie, które ma konkretny wpływ na naszą rzeczywistość. Nagroda Nobla co do zasady taka nie jest. Jest ona bardzo często jest przyznawana za tak zwane badania podstawowe, które są niezbędne, by na ich bazie powstawały później wynalazki Fot. Adam Baker, CC-BY
- Rozwój sam w sobie powoduje, że generalnie zwiększamy zrozumienie pewnego obszaru i ta wiedza jest wiedzą otwartą, z której potem czerpią m.in. wynalazcy. Nagroda Nobla nie jest za wynalazczość. To jest nagroda za poszerzenie naszej wiedzy - mówi w rozmowie z portalem i.pl Tomasz Rożek, doktor fizyki, dziennikarz naukowy i założyciel Fundacji "Nauka. To Lubię". Już w poniedziałek rozpoczyna się tydzień noblowski, podczas którego ogłoszeni zostaną laureaci nagród w sześciu dziedzinach.

Nagroda Nobla to współcześnie najbardziej prestiżowe wyróżnienie, które naukowiec może otrzymać za swoje dokonania. Przyznawana jest corocznie od 1901 roku za wybitne osiągnięcia w fizyce, chemii, fizjologii lub medycynie oraz w literaturze. Ponadto wręczana jest także Pokojowa Nagroda Nobla (przez Norweski Komitet Noblowski) oraz nagroda imienia Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii (przez Narodowy Bank Szwecji).

Tydzień noblowski. Kiedy zostaną ogłoszeni laureaci Nagrody Nobla 2022?

  • Nagroda Nobla z Fizjologii lub Medycyny - poniedziałek, 3 października, godz. 11:30
  • Nagroda Nobla z Fizyki - wtorek, 4 października, godz. 11:45
  • Nagroda Nobla z Chemii - środa, 5 października, godz. 11:45
  • Nagroda Nobla z Literatury - czwartek, 6 października, godz. 13:00
  • Pokojowa Nagroda Nobla - piątek, 7 października, godz. 11:00
  • Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii - poniedziałek, 10 października, godz. 11:45

Przez dziesięciolecia do prestiżowego grona noblistów dołączali uczeni, którzy dokonali odkryć dotyczących m.in. grupy krwi, penicyliny, insuliny, witaminy K, kodu genetycznego, promieniowania rentgenowskiego, a także grafenu, kwarków czy obrazowania metodą rezonansu magnetycznego.

Co ma wspólnego budowa atomu z płytą CD?

W rozmowie z portalem i.pl Tomasz Rożek, doktor fizyki, dziennikarz naukowy i założyciel Fundacji Nauka. To Lubię, zwraca uwagę, że pierwsza Nagroda Nobla przyznana w dziedzinie fizyki w 1901 roku Wilhelmowi Röntgenowi dotyczyła generalnie odkrycia pewnego zjawiska, a nie wynalezienia konkretnego urządzenia w postaci aparatu do wykonywania zdjęć z wykorzystaniem takiego promieniowania. Odkrycie Röntgena miało znaczący wpływ na resztę ówczesnych badaczy, którzy poszerzali wiedzę o promieniotwórczości.

- Co ciekawe, kilka pierwszych Nagród Nobla w dziedzinie fizyki otrzymali uczeni, w tym Maria Skłodowska-Curie, właśnie za badania nad zjawiskiem promieniotwórczości. Dopiero potem Nobla z fizyki zaczęli otrzymywać naukowcy za odkrycia innych zjawisk - wskazuje ekspert. - Wynika to z faktu, że pewne odkrycia uruchamiają kolejne. Odkrycie promieniotwórczości naturalnej i wszystkiego, co się z nią wiąże, miało różnorodne konsekwencje w różnych obszarach wiedzy, dzięki nim rozwinęły się całe dziedziny nauki - mówi dr Rożek.

Dodaje, że rozwój nauki, a także przełożenie odkrycia na konkretne zastosowanie, przebiega według pewnego rytmu, gdzie jedno odkrycie staje się podłożem dla kolejnego, a po drodze powstają pomysły np. na stworzenie nowych urządzeń.

Takim typowym przykładem jest kwestia budowy atomu. Na którymś etapie uczeni zastanawiali się, jak zbudowany jest atom. Były różne modele, np. model Bohra, inny nazywano czasem obrazowo ciastem z rodzynkami (w uproszczeniu: kula materii z powtykanymi elektronami). Osiągnięcia kolejnych noblistów pomogły lepiej zrozumieć jak zbudowany jest atom. Dzięki temu zaś mogły powstać kolejne odkrycia. Połączenie różnych odkryć pozwoliło na skonstruowanie m.in. lasera, co później uhonorowano Nagrodą Nobla. Dzięki laserowi mieliśmy nie tylko płyty CD, które odchodzą już do lamusa, ale również całą masę różnych urządzeń, począwszy od nowych źródeł energii. takich jak fuzja, po technologie satelitarne, które m.in. dzięki laserom są w stanie badać klimat, badać pogodę oraz wiele innych rzeczy - wskazuje dr Rożek.

- Dzisiaj nie wybuduje się drogi czy wieżowca bez urządzeń laserowych, dzięki którym można w ogóle stwierdzić, czy konstrukcja jest dobrze posadowiona, czy budynek jest prosty, czy się nie rozpada - mówi.

Nawet mało znaczące odkrycie naukowe może stać się kiedyś kluczowe

Zwraca uwagę, że poszczególne odkrycia oraz wynalazki powstają wskutek swoistego splotu szeregu czynników oraz bardzo wielu badań, w tym podstawowych, na bazie wcześniejszych dokonań.

To nie jest tak, że jest jedno odkrycie, uhonorowane Nagrodą Nobla lub nie, i z niego jest jedna rzecz, jedna technologia. To nigdy tak nie działa, choć często tak właśnie myślimy, a konsekwencją tego myślenia jest to, że na przykład budujemy w CERN-ie [europejski ośrodek naukowo-badawczy pod Genewą - red.] ogromny i kosztowny akcelerator i ktoś mówi: no dobra, ale co z tego będzie? Jeśli patrzymy wyłącznie w kategoriach wąsko pojętego zysku, to bardzo często z wielu badań naukowych nie ma żadnego zysku. Spoglądanie przez pryzmat tylko jednej technologii, tylko jednego wynalazku jest absolutnie błędne, ponieważ każde odkrycie naukowe, jeżeli jest poprawnie przeprowadzone, zwiększa pulę naszej wiedzy - podkreśla ekspert.

- Rozwój sam w sobie powoduje, że generalnie zwiększamy zrozumienie pewnego obszaru i ta wiedza jest wiedzą otwartą, z której potem czerpią m.in. wynalazcy. Nagroda Nobla nie jest za wynalazczość. To jest nagroda za poszerzenie naszej wiedzy. Oczywiście można wiązać poszerzanie wiedzy z wynalazkami. Weźmy przykład angielskiego fizyka i noblisty Josepha Johna Thomsona, który badał przewodnictwo elektryczne w gazach. Bez poprawnego zrozumienia zjawiska przewodnictwa trudno byłoby nam zrozumieć na przykład wiele kwestii związanych z chociażby meteorologią oraz elektroniką - mówi dr Rożek.

Dodaje, że szczególnie na początku Nagrodą Nobla wyróżniano nie za jakieś odkrycie, tylko za budowę jakiegoś urządzenia. Przykładem może być Guglielmo Marconi, laureat Nagrody Nobla z dziedziny fizyki w roku 1909 za wkład w rozwój telegrafii bezprzewodowej (tak wówczas nazywano radiowe urządzenia nadawczo-odbiorcze).

- Można się zastanawiać, jak dzisiaj wyglądałaby w ogóle komunikacja, gdyby w którymś momencie Marconi nie spróbował spopularyzować urządzenia, które było abstrakcyjne i niezrozumiałe dla ludzi w tamtym czasie. Dzisiaj wiemy, że promieniowaniem elektromagnetycznym czy radiowym możemy przesyłać informacje na ogromne dystanse. Wówczas było to jedno urządzenie, dziś mamy gigantyczny dział fizyki zajmujący się promieniowaniem elektromagnetycznym. Mamy też gigantyczny dział technologii, która korzysta z tej wiedzy. Telefony komórkowe, radia, telewizja, internet satelitarny - to wszystko opiera się na bezprzewodowym przekazywaniu informacji i w pewnym sensie to wszystko pochodzi od Marconiego, choć oczywiście nie miał on pojęcia o satelitach, nie miał pojęcia o internecie, ale zbudował urządzenie, dzięki któremu bez kabla można było przekazać informacje z jednego miejsca na drugie - wyjaśnia.

Podkreśla zarazem, że "nigdy nie wiemy, które odkrycia z puli wiedzy zbudowanej także dzięki noblistom, zostanie kiedyś wyciągnięte i wykorzystane" do stworzenia lub odkrycia czegoś zupełnie nowego.

- Promieniowanie rentgenowskie było wykorzystywane jako narzędzie do badań i dzięki niemu poznano strukturę kryształów, ale także badano na przykład łańcuch DNA - wskazuje ekspert.

Bez odkryć noblistów nie byłoby smartfonu

W przypadku wielu nagród wyróżnienie przyznawane jest za konkretne urządzenie, które ma konkretny wpływ na naszą rzeczywistość. Nagroda Nobla co do zasady taka nie jest. Jest ona bardzo często jest przyznawana za tak zwane badania podstawowe, które są niezbędne, by na ich bazie powstawały później wynalazki.

- Spójrzmy na zwykły smartfon, przez który właśnie rozmawiamy. W zasadzie wszystkie technologie, które takie urządzenie wykorzystuje, to są technologie, które na którymś etapie były wyróżniane Nagrodą Nobla. Nie rozwinęlibyśmy elektroniki bez wiedzy o tym, jak zbudowany jest atom. Nie połączylibyśmy się radiowo bez wiedzy, którą wniósł do świata nauki chociażby Marconi. Telefonia komórkowa bazuje na komunikacji poprzez fale elektromagnetyczne, którymi zajmowało się wielu noblistów, ale wtedy, kiedy oni to robili, nie było z tego konkretnego zysku albo był bardzo niewielki. Dzisiaj nasz świat nie byłby w stanie funkcjonować bez wiedzy i bez wykorzystania fal elektromagnetycznych - mówi dr Rożek.

mm

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Powrót reprezentacji z Walii. Okęcie i kibice

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera

Materiał oryginalny: Rozpoczyna się tydzień noblowski. Jak odkrycia uczonych zmieniają nasze życie? Tomasz Rożek: Nagroda Nobla nie jest za wynalazczość - Portal i.pl

Wróć na gp24.pl Głos Pomorza