Szczepionka na raka to posag dla każdej nastolatki

1 czerwca rusza powszechny program szczepień przeciwko HPV, czyli wirusowi brodawczaka ludzkiego. W opinii wielu lekarzy to wydarzenie na miarę rewolucji. Dlaczego?

Nie wiem, czy „rewolucja” to dobre określenie. Tak naprawdę jest to wydarzenie oczekiwane w Polsce już od bardzo dawna, zarówno przez lekarzy, jak i przez pacjentów. Od kilkunastu lat dostępne były szczepionki pełnopłatne i drogie. Jedna dawka kosztowała ok. 500 zł (a podaje się dwie lub trzy), więc mało kogo było na to stać. Od ponad 12 lat programy szczepień przeciwko HPV, zarówno dziewcząt, jak i chłopców finansują niektóre samorządy, co jednak nie rozwiązuje problemu.

Natomiast powszechny dostęp do szczepień przeciw HPV pozwoli na pełne wprowadzenie profilaktyki pierwotnej zachorowań na raka szyjki macicy oraz inne nowotwory HPV-zależne w naszym kraju.

To pierwszy bezpłatny program, bo od października 2021 roku szczepionka przeciw HPV była już w Polsce dostępna z 50-procentową odpłatnością?

To prawda, szczepionka przeciw ludzkiemu wirusowi brodawczaka HPV typu 16 i 18 o nazwie Cervarix znalazła się na liście leków refundowanych od początku października 2021.

Refundacja objęła wszystkie zarejestrowane wskazania: u osób od ukończenia 9. roku życia: profilaktyka zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu (szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu) oraz raka szyjki macicy i raka odbytu związanych przyczynowo z określonymi onkogennymi typami wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV).

Należy wspomnieć, iż Cervarix został zarejestrowany w krajach Unii Europejskiej w 2007 roku po ocenie jakości, bezpieczeństwa i skuteczności szczepionki przez Europejską Agencję Leków.

Mówi się, że to szczepionka na raka. Czy to trafne określenie? Za jakie choroby odpowiada wirus HPV?

Staramy się nie używać takiego określenia, by nie sprawiać, że pacjenci po zaszczepieniu czują się w pełni bezpieczni i rezygnują z profilaktyki wtórnej (badań cytologicznych lub testów HPV, które nadal są rekomendowane w tej grupie osób).

Jest to szczepionka przeciw wybranym podtypom wirusa HPV, które mogą powodować rozwój stanów przednowotworowych lub nowotworów między innymi głowy i szyi, szyjki macicy, pochwy, sromu, prącia.

Wśród 200 typów wirusów brodawczaka ludzkiego HPV, które wywołują zmiany w różnych okolicach ciała, ok. 40 z nich odpowiada za zakażenia narządów moczowo-płciowych kobiet i mężczyzn. Główne znaczenie ma 8 typów (16, 18, 31, 33, 35, 45, 56 i 58). Typ 16 i 18 odpowiada za ponad 70 proc. przypadków raka szyjki macicy.

Statystyki dotyczące zachorowań na ten rodzaj nowotworu, szczególnie w Polsce, są ponure...

Według Globocan, w 2020 roku odnotowano na świecie ponad 604 tysiące przypadków zachorowań na raka szyjki macicy i 341 tys. zgonów. Rak szyjki macicy to najczęstszy wśród nowotworów narządów płciowych u kobiet i czwarty spośród wszystkich nowotworów u kobiet. Według najnowszych danych opublikowanych w Krajowym Rejestrze Nowotworów w Polsce w 2020 roku odnotowano 3862 przypadki raka szyjki macicy. Zajmuje on 7. miejsce wśród nowotworów kobiecych. Wśród szacowanych 12,7 milionów nowych przypadków nowotworów, występujących co roku u kobiet i mężczyzn na świecie, za 610 tys. (ok. 5 proc.) odpowiada zakażenie wirusem HPV.

Nowotwory wynikające z zakażenia wirusem HPV (nie tylko rak szyjki macicy, ale także np. gardła, odbytu czy języka) stanowią około 10 proc. wszystkich nowotworów. Ryzyko zachorowania można jednak znacząco zmniejszyć dzięki profilaktyce już w wieku nastoletnim - dzięki szczepieniom. Dla dojrzałych kobiet skuteczną metodą pozostają badania cytologiczne. Dzięki takiej profilaktyce w wielu krajach wyeliminowano problem raka szyjki macicy lub radykalnie zmniejszono zachorowalność.

Rak szyjki macicy to choroba młodych kobiet? Taka diagnoza u progu życia to prawdziwy dramat…

Na raka szyjki macicy chorują nawet bardzo młode kobiety, szczególnie z zaburzeniami w zakresie układu immunologicznego.

Pamiętam 19-letnią pacjentkę z inwazyjnym rakiem szyjki macicy, leczoną operacyjnie w Klinice Ginekologii. Na długo w pamięci pozostają również te chore, które były leczone z powodu raka szyjki macicy w ciąży. U kilku takich chorych leczenie rozpoczynaliśmy od podania chemioterapii, by następnie (po uzyskaniu dojrzałości płodu) wykonać cięcie cesarskie i rozszerzone wycięcie macicy.

Czy raka szyjki macicy da się wyleczyć?

Odpowiednio wcześnie wykryty, nowotwór ten jest wyleczalny w 99,9 proc. przypadków; natomiast nieleczony od początku i rozpoznany dopiero w stopniu zaawansowanym z reguły prowadzi do śmierci. Rak szyjki macicy w postaci nieinwazyjnej może rozwijać się latami (średni wiek chorych z rakiem nieinwazyjnym jest o kilka, a nawet kilkanaście lat niższy niż w przypadku raka inwazyjnego).

Raka szyjki macicy widać gołym okiem. Czy, by wcześnie go wykryć, wystarczy, by kobiety regularnie zgłaszały się do ginekologa?

Profilaktyka pierwotna, czyli zapobieganie zachorowaniu, to edukacja i szczepienia przeciw HPV (czyli pediatra, lekarz rodzinny, ginekolog, edukacja w szkole), profilaktyka wtórna - wykrywanie stanów przednowotworowych - to cytologia i testy HPV (ginekolog). Jeśli zobaczymy zmiany nowotworowe gołym okiem, to często jest już za późno na pełne wyleczenie bądź leczenie jest długotrwałe i związane z dużym obciążeniem. Niestety, zainteresowanie tym rodzajem profilaktyki jest znikome: według szacunków NFZ z programu korzysta mniej niż 20 proc. uprawnionych pań.

W krajach europejskich, które wprowadziły szczepienia przeciw HPV lata temu, wyraźnie widać spadek zachorowań na raka szyjki macicy. Jest jednak kraj, a właściwie kontynent, taki jak Australia, gdzie rak szyjki macicy to nowotwór „zapomniany”.

W Australii szczepienia u dziewczynek rozpoczęto w 2007 roku, u chłopców od 2013 roku. Obecnie Australia ma jeden z najniższych na świecie wskaźników zachorowań na raka szyjki macicy. Dodatkowo od ponad pięciu lat prowadzi powszechny program badań przesiewowych w kierunku zakażenia wirusem HPV u kobiet w wieku 25-69 lat.

Czyli Australijczyków nie trzeba było przekonywać, że warto się szczepić. Pierwsza szczepionka przeciw HPV, którą zawdzięczamy niemieckiemu lekarzowi, prof. Haraldowi Hausenowi, pojawiła się w 2006 roku. Notabene, dwa lata później, w 2008 roku, za badania nad wirusem brodawczaka ludzkiego i jego wpływem na rozwój raka niemiecki uczony został uhonorowany Nagrodą Nobla.

Szczepienia przeciw HPV nie zostały wpisane do Programu Szczepień Obowiązkowych. Będą więc „zalecane” i w pełni refundowane przez NFZ.

Kto zatem powinien się zaszczepić?

W Polsce program będzie obejmował zarówno dziewczynki, jak i chłopców - podobnie jak w innych krajach. Wirus HPV jest przenoszony przede wszystkim drogą kontaktów płciowych - dlatego szczepienia dotyczą obu płci. Szczepionka jest najbardziej skuteczna, gdy młodzi ludzie nie rozpoczęli jeszcze życia seksualnego. Należy jednak zauważyć, że szczepienia są również rekomendowane do 26. roku życia - tzw. szczepienia nadrabiające - ze względu na korzyści populacyjne, a w szczególnych przypadkach - na podstawie indywidualnych decyzji klinicznych lekarza - mogą być stosowane do 45. roku życia (według ChPL).

Czy szczepionka jest bezpieczna?

Refundowana szczepionka Cervarix, zarejestrowana w Europie w 2007 roku, należy do grupy tzw. szczepionek inaktywowanych (zabitych). Jest dobrze tolerowana i bardzo bezpieczna. Działania niepożądane to niewielki ból, obrzęk, zaczerwienienie w miejscu podania szczepionki.