Uczuleni na jady powinni zawsze mieć przy sobie leki

- Latem najbardziej boimy się pszczół i os.
- Bo ich użądlenia są najbardziej dokuczliwe i groźne. Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych może przybierać różne formy - najbardziej niebezpieczny jest wstrząs anafilaktyczny. Spotykane są też łagodne reakcje uogólnione, na przykład wysiew bąbli pokrzywkowych na całym ciele, któremu nie towarzyszą objawy zagrażające życiu. Mniej niebezpieczne, chociaż kłopotliwe są duże odczyny miejscowe po użądleniach - mogą one u osób wrażliwych obejmować rozległy obszar i powodować bardzo dużą opuchliznę, która nieleczona może utrzymywać się kilka dni. Na ogół u każdego, kogo użądli pszczoła, normalną reakcją jest obrzęk i zaczerwienienie o średnicy do 10 cm utrzymujące się nie dłużej niż przez 24 godziny. Jeśli reakcja jest większa, zmiany przekraczają średnicę 10 cm i utrzymują się dłużej, wówczas mówimy o dużych reakcjach miejscowych. Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych nigdy nie ujawnia się podczas pierwszego użądlenia, a dopiero po którymś z kolejnych. Nie jest też dziedzicz-na. Nie są do niej również predysponowane osoby uczulone na powszechne alergeny, takie jak roztocza kurzu domowego, pyłki roślin czy sierść zwierząt. Jednak u osób uczulonych na inne alergeny reakcja po użądleniu może być gwałtowniejsza. Do poradni czę-sto przychodzą rodzice alergicznych dzieci i proszą, by wykonać dziecku test pozwalający sprawdzić, czy jest ono uczulone na jady owadów błonkoskrzydłych. Gdy pytam, czy dziecko było użądlone, rodzic odpowiada - nie. Uczulenie tymczasem występuje wówczas, gdy jest kontakt z czynnikiem uczulającym. Użądlenia są jakby szczepionką. Pierwsze użądlenie powoduje wytworze-nie antyciał, które wywołują reakcję uczuleniową dopiero przy kolejnych użądleniach, dlatego dopiero po pierwszym użądleniu można sprawdzić, czy ktoś jest uczulony. Nie robi się testów profilaktycznie. Rodzice dzieci alergicznych często też obawiają się, czy ich dzieci nie są bardziej narażone na uczulenie po użądleniu owadów niż osoby nie będące alergikami. Otóż nie. Ryzyko wystąpienia uczulenia z powodu użądlenia owada w ich przypadku jest takie samo, jak u innych ludzi. Natomiast osoby mające skłonność do alergii, gdy zostaną użądlone i okaże się, że są uczulone na jad owada, to - jeśli zachorują - mogą mieć bardziej burzliwe objawy, niż osoby nie będące alergikami.

- Od czego zależy reakcja na użądlenia?
- Od właściwości organizmu. 500 użądleń pszczół jest dawką śmiertelną , ale są organizmy, które wytrzymują większe dawki - na przykład kobiety ponad 1000, mężczyźni jeszcze więcej - i takie, które na jedno użądlenie reagują objawami zagrażającymi życiu, a nawet zgonem. Grupą osób najbardziej narażonych na użądlenia pszczół są pszczelarze. Jeśli u kogoś po użądleniu wystąpi rozległa reakcja uczuleniowa, to taki pacjent powinien trafić do szpitala, bo może dojść u niego do uszkodzenia narządów wewnętrznych. Niekiedy groźna reakcja, groźne objawy mogą wystąpić z opóźnieniem, dlatego też wskazana jest hospitalizacja, jeśli ktoś już wcześniej ciężko zareagował na użądlenie owada. Niebezpieczna jest również sytuacja, gdy dojdzie do użądlenia w krtań - ktoś połknie pszczołę lub osę wraz z piciem albo podczas jazdy motocyklem. W takich przypadkach również konieczna jest szybka interwencja lekarza. U większości ludzi występuje mniej lub bardziej rozległa reakcja alergiczna po użądleniu pszczoły albo osy. I u większości z nich taka sama jest reakcja organizmu na kolejne użądlenia. Jeśli ktoś miał dużą reakcję i obawia się, że po kolejnym użądleniu będzie ona jeszcze bardziej rozległa lub groźna - to jego obawy są raczej bezpodstawne. Reakcja po kolejnych użądleniach jest zwykle taka sama. Należy pamiętać, że użądlenia owadów bardzo rzadko kończą się dramatycznie. Wskaźniki sięgają 0,09 - 0,045 zgonów na milion mieszkańców.

- Jak leczy się osoby, które reagują silną alergią na jad os, pszczół?
- Każdy pacjent z poważną uogólnioną reakcją alergiczną po użądleniu przez osę lub pszczołę powinien zostać skierowany do specjalisty alergologa, który zakwalifikuje go do odczulania. Odczulanie, czyli immunoterapia swoista, jest jedyną metodą leczniczą o wysokiej skuteczności, zapobiegającą niebezpiecznej dla życia reakcji anafilaktycznej. Odczulanie poprzedzone jest wykonaniem badań diagnostycznych, pozwalających na identyfikację owada. Polegają one na wykonaniu testów skórnych trwających zwykle dłużej niż zwykłe testy alergiczne, bo od jednej do trzech godzin. Z wyjątkiem pszczelarzy i ich rodzin pacjenci często nie są w stanie zidentyfikować żądlącego owada. Pomocna by-wa informacja, że po użądleniu przez pszczołę żądło często pozostaje w skórze, a po użądleniach większości owadów osowatych - nie. Identyfikacja owada jest niezbędna, by dobrać szczepionkę. Jady osy i pszczoły różnią się między sobą znacznie. Chociaż efekt biologiczny ich działania jest prawie identyczny - uczulenie na jad osy nie oznacza wcale uczulenia na jad pszczoły i odwrotnie. Rzadziej przyczyną alergii na jad owadów jest użądlenie przez szerszenia lub trzmiela. Między jadem szerszenia i osy istnieje duże podobieństwo immunologiczne, dlatego osoba już uczulona na jad osy może zareagować objawami alergii po użądleniu przez szerszenia. Pacjenci uczuleni na jad szerszenia będą dobrze zabezpieczeni, gdy zastosuje się u nich odczulanie szczepionką z jadu osy. Duże podobieństwo istnieje też między jadem trzmiela i pszczoły, dlatego w rzadkich przypadkach alergii na jad trzmiela do immunoterapii swoistej można użyć jadu pszczoły. Szczepionki z jadu trzmiela nie są dostępne w Europie.

- Jak wygląda odczulanie pacjenta?
- Może być przeprowadzane w systemie ultraszybkim lub konwencjonalnym. W systemie ultraszyb- kim pacjent otrzymuje co 30 minut siedem do dziesięciu wzrastających dawek szczepionki antyjadowej, a następnie jest obserwowany przez dobę w oddziale szpitalnym. Po tak przeprowadzonej terapii osoba uczulona już po jednej dobie staje się niewrażliwa na użądlenie, ale do podtrzymania wytworzonej odporności na jad należy kontynuować podawanie dawek szczepionki, początkowo w odstępach jedno- i dwutygodniowych, a następnie sześcio- lub ośmiotygodniowych przez trzy-pięć-siedem lat. Odczulanie w systemie konwencjonalnym polega na podaniu od ośmiu do 12 wzrastających dawek szczepionki co siedem dni. Pacjent staje się odporny na jad po 8-12 tygodniach, ale odczulanie musi być kontynuowane przez trzy do siedmiu lat. Odczulanie wykonywane jest obecnie tylko w wyznaczonych ośrodkach klinicznych.

- Jak jeszcze można pomóc osobom uczulonym na jady owadów?
- Alternatywą dla odczulania jest wyposażenie pacjenta w pakiet leków przeciwwstrząsowych i przeciw- alergicznych. Powinny być one podane bezpośrednio po użądleniu. Lekiem, który należy podać w pierwszej kolejności, jest adrenalina. Najlepiej gdyby wstrzyknął ją sobie sam pacjent, dlatego powinien być przeszkolony przez fachowy personel w technice podawania zastrzyków albo zaopatrzony w prostą w obsłudze automatyczną strzykawkę z adrenaliną. W następnej kolejności należy zażyć inne leki z zaleconego pakietu - doustne - i zgłosić się do najbliższej placówki służby zdrowia. Pacjenci z łagodnymi reakcjami ogólnymi oraz z dużymi reakcjami miejscowymi po użądleniach powinni zażyć odpowiednie leki doustne zapisane przez lekarza. Osoby uczulone powinny te leki mieć zawsze przy sobie.

- Ukąszenia innych owadów - mrówek, komarów - też bywają bardzo nieprzyjemne. Czy mogą być groźne dla osób uczulonych?

- Ukąszenia mrówek nie wywołują reakcji zagrażających życiu, choć jad mrówek wykazuje pewne podobieństwo do jadu pszczoły i osy. Jeśli kogoś ukąsi mrówka i jest on uczulony na jej jad, to reakcja alergiczna może wystąpić nawet wówczas, gdy pacjent nigdy wcześniej nie był ukąszony przez mrówkę, był natomiast przez pszczołę lub osę. I odwrotnie. Komary są bardziej uciążliwe niż niebezpieczne, choć zdarza się, że i po ukąszeniu komara występują u niektórych osób silne reakcje alergiczne, na przykład obrzęk całej ręki. Takie osoby wymagają leczenia. W aptekach dostępne są popularne preparaty łagodzące skutki ukąszeń komarów i innych insektów. W przypadku, gdy wystąpi rozległa reakcja, stosuje się leczenie antyalergiczne.

- Co robić, kiedy użądli pszczoła, osa, szerszeń?
- Aby zapobiec wnikaniu jadu do ciała, należy przede wszystkim wyciągnąć żądło, podważając je delikatnie paznokciem lub krawędzią karty kredytowej, telefonicznej. Nie chwytać dwoma palcami ani pęsetą, bo moż-na wtłoczyć jad do ciała. Następnie należy zdezynfekować miejsce użądlenia. Do piekącego miejsca przyłożyć na parę minut lód, butelkę z zimnym napojem lub mokry ręcznik. Jeśli owad użądlił dłoń lub palce, trzeba szybko zdjąć z nich biżuterię. Dla osób uczulonych bardzo niebezpieczne może być użąd-lenie w język lub usta, grozi bowiem uduszeniem. Pierwszą pomocą w tym wypadku jest rozpuszczenie w ustach łyżeczki soli kuchennej, która zługuje jad z błony śluzowej. Zabieg ten należy powtarzać kilkakrotnie i natychmiast skontaktować się z lekarzem. Jeśli użądlona jest kończyna, powyżej miejsca użądlenia należy założyć opaskę uciskową. Osoby reagujące na użądlenie silnym uczuleniem, przypominam raz jeszcze, zawsze powinny mieć pod ręką pakiet przepisanych przez lekarza leków do natychmiastowej interwencji, w tym lek przeciwwstrząsowy, najlepiej w strzykawce automatycznej, który należy sobie wstrzyknąć.

Rozmawiała Ilona Stec