Lekcja pierwsza - ekspozycja

Czy to teraz czy 100 lat temu aparat fotograficzny jest tym samym światłoszczelnym pudelkiem z obiektywem przez który ma wpaść tyle światła ile trzeba by zdjęcie było poprawne. Czyli nie za dużo i nie za mało.

Odpowiednią ekspozycje uzyskujemy za pomocą trzech rzeczy: czasu otwarcia migawki, przysłony obiektywu i czułości negatywu bądź matrycy. Pewnie większość z Was ma ustawione swoje aparaty na tryb całkowicie automatyczny i nie martwi się o to. A to błąd. Świadome działanie tymi parametrami otworzy przed Wami nowe możliwości twórcze. Tego co można zrobić za pomocą odpowiednich ustawień w czasie wykonywania zdjęć nie zrobi nawet najnowszy photoshop.

Zanim wytłumaczę co oznaczają te pojęcia proszę o ustawienie swoich aparatów na tryb pracy manualny i poszukanie za pomocą których przycisków bądź pierścieni zmienia się te parametry. Tak tak. Ja przyznam się szczerze, że tez rzadko czytam instrukcje obsługi ale w naszym przypadku powinniśmy właśnie od niej zacząć.

fotografia1,2
(fot. Krzysztof Tomasik)

Jest to czas podczas którego naświetlana jest nasza matryca. Podstawowe czasy to 1/8, 1/15 1/30, 1/60, 1/125, 1/250, 1/500, 1/1000 sek. W niektórych aparatach mamy ich więcej ale są to czasy pośrednie za pomocą których możemy dokładniej ustawić potrzebny czas. Na razie zapomnijmy o nich i skupmy się na tych podstawowych. Zmiana czasu np. z 1/60 na 1/125 sek. spowoduje, że matryca otrzyma dwa razy mniej światła i odwrotnie: jak zmienimy czas np. z 1/500 na 1/250 wpadnie dwa razy więcej światła. Na aparatach często podawane są same liczby w z mianownika ułamka np. 250 ale oznacza to, że jest to czas 1/250 sek.

fotografia3,4
(fot. Krzysztof Tomasik)

Jest to wielkość otworu obiektywu przez który wpada światło. I wiadomo, im mniejsza dziurka tym mniej mamy światła, a czym większy, tym światła wpada więcej. Czyli za pomocą przysłony kontrolujemy ilość wpadającego światła do aparatu. Im wyższa liczba tym mniejszy otwór i tym samym mniej światła padnie na matryce. I odwrotnie: im mniejsza liczba tym większy otwór przysłony i wpada więcej światła. Te wartości przysłony to: 2.8, 4, 5.6, 8, 11, 16, 22 Patrz fotografia5. W fotograficznej terminologii przysłonę określamy literką f np. f/4. I tak jak było to w przypadku czasów tu też często spotykamy się z wartościami pośrednimi co jak się okaże później będzie bardzo przydatne. Nas jednak na razie interesują te podstawowe wartości. Przymykając przysłonę o jedną działkę np. z f/5,6 na f/8 powodujemy, ze matryca dostanie dwa razy mniej światła i odwrotnie jeżeli np. otworzymy bardziej przysłonę np. z f/16 na f/11 dostarczymy dwa razy więcej światełka. Ale ilość wpadającego światła to nie wszystko. Jest jeszcze jedna bardzo ważna zależność którą będziemy wykorzystywać. Im mniejsza liczba przysłony tym mamy mniejszą głębię ostrości. Na przykład kiedy przy przysłonie f/1.8 ustawimy ostrość na twarzy modela wtedy tło będzie nieostre i przedmioty bądź inne osoby znajdujące się bliżej aparatu. Kiedy zrobimy to samo zdjęcie z przysłoną dużą np. f/16 wtedy będziemy mieli ostre prawie wszystko. Patrz fatagrafia3 i fotografia4.
Taka zmiana czasu lub przysłony o tę jedną działkę, która powoduje dwukrotnie zwiększenie ilości wpadającego światła lub zmniejszenie o połowę nazywamy zmianą o 1EV Często mamy w aparatach taką właśnie opcję oznaczoną symbolem "+/-". To jest tzw. poprawka do pomiaru. Wciskając +1EV spowodujemy że wpadnie nam dwa razy więcej światła czyli tzw. prześwietlenie i odwrotnie. -1EV spowoduje niedoświetlenie.

Czy pojęcia czas i przysłona są już zrozumiałe? Nie? Nie szkodzi. Wytłumaczę to jeszcze raz inaczej:
Matryce porównam do szklanki z wodą, którą trzeba napełnić do pełna. Raz użyjemy wąskiego węża a za drugim razem węża o szerszym przekroju. Nie trzeba być profesorem fizyki, żeby wiedzieć że szklankę szybciej napełnimy szerszym wężem niż węższym. Czas napełnienia szklanki to właśnie nasz czas otwarcia migawki a przekrój węża to otwór przysłony obiektywu. Proste?

Co to jest ISO ?
Iso to czułość naszej matrycy. Im większa liczba tym jest ona bardziej czuła, czyli potrzebuje mniej światełka do prawidłowej ekspozycji. Praktycznie rzecz biorąc, im trudniejsze warunki oświetleniowe, im ciemniej, tym powinniśmy zwiększać nasze ISO Jest ona stopniowana w następujące sposób. ISO 100, ISO 200, ISO 400, ISO 800, ISO 1600, ISO 3200
Zmieniając ISO ze 100 na 200 powodujemy, że potrzebujemy dwa razy mniej światła i odwrotnie: zmieniając np. z 400 na 200 potrzebujemy dwa razy więcej światła.

Spróbuje to wytłumaczyć inaczej. Nasze ISO 100 to pole na którym stoi stu facetów z wiadrami, a ISO 200 to pole obok na którym stoi dwustu facetów z wiadrami. Leje deszcz a my musimy uzbierać tonę wody. Na którym polu szybciej zbiorą wodę? Oczywiście na ISO 200. Jest ich dwa razy więcej, więc zrobią to dwa razy szybciej. Tak samo jest z naszymi aparatami. ISO to matryca, facet to element światłoczuły, woda to światło, czas uzbierania wody to czas otwarcia migawki, a intensywność padania deszczu to przysłona. Tutaj trzeba mieć jednak świadomość, że im wyższa czułość tym gorsza jakość obrazu. Przy wysokich czułościach tworzą się tzw. szumy. Najwidoczniejsze są one w ciemnych partiach obrazu. To takie jasne kropeczki, które powodują zmniejszenie ostrości. Uff.

Ustaw swój aparat na tryb manualny, wybierz sobie jakiś obiekt i za pomocą drabinki ( o ile aparat ma taką) przestawiając wartości przysłony i czasu znajdź prawidłową ekspozycję. Jeżeli nie ma drabinki to znajdź tę ekspozycję na oko. Patrząc na uzyskany obraz. Drabinka to taka skala, widziana w wizjerze aparatu, po której przesuwa się wskaźnik, który za pomocą pokręteł czasu i przysłony trzeba ustawić na pozycję 0. (+2.....+1.....0.....-1.....-2 ) Jeżeli wskaźnik jest wciąż na minusie a my już nic nie możemy wyżyłować ustawieniami czasu i przysłony wtedy podwyższamy czułość i odwrotnie.

Załóżmy że nasza prawidłowa ekspozycja to czas 1/250 sek. i przysłona f/8 przy czułości ISO 400. Co będzie się działo kiedy zamiast 1/250 damy czas 1/125? Zdjęcie będzie prześwietlone. Ale jak przy tym czasie 1/125 przysłonę przymkniemy z f/8 do f/11 nasz wskaźnik na drabince znów wróci do pozycji 0 i obraz uzyskany też będzie prawidłowy. I tak tworzą nam się różne pary przysłon i czasów przy których ekspozycja jest ok. Patrz fotografia6

fotografia6

To którą wybrać? No właśnie. Teraz decydujemy my. Nie aparat, ale my.
W naszym przypadku jest ich aż 6. To zależy, co fotografujemy. Jeżeli robimy zdjęcie gdzie występuje ruch np. rowerzysta to wówczas muszę użyć krótkich czasów czyli wybrać parę np. 1/500 i f/5,6 Natomiast, kiedy zależy nam na tym, żeby wszystko na zdjęciu było ostre a obiekty są w miarę statyczne, wtedy wybieramy opcję z przysłoną dużą np. f/16 przy czasie 1/125. Ale kiedy chcemy np. wyróżnić jakąś postać bądź przedmiot na zdjęciu, zwrócić na niego szczególną uwagę widza wtedy możemy użyć dużego otworu przysłony, żeby głębia ostrości była mała i będzie to para f/4 przy czasie 1/1000 Wówczas ustawimy sobie ostrość na daną rzecz, a reszta dookoła będzie mniej ostra. Efekt ten będzie większy wraz z dłuższą ogniskową obiektywu.

Co to są tryby pracy aparatu?
Aparaty mają 4 najważniejsze tryby pracy, czy jak kto woli programy:

Preselekcja czasu- czyli ustawiamy ręcznie czas i aparat sam nam dobiera do tego przysłonę. W nikonach i sony oznaczony jest on literką "S", w canonach "Tv"
Preselekcja przysłony- ustawiamy ręcznie przysłonę czas i aparat sam nam dobiera do tego czas. W nikonach i sony oznaczony jest on literką "A", w canonach " Av"
Programowalna automatyka- aparat sam dobiera oba parametry a ręcznie zmieniamy tylko nasze pary. We wszystkich aparatach oznaczony jest on literką "P"
Tryb manualny- wszystko ustawiamy ręcznie i we wszystkich aparatach oznaczony on jest literką "M"

Dla osób które jeszcze nie zaskoczyły, o co w tym chodzi polecam książkę, która aktualnie znajduje się w sprzedaży tj. "Ekspozycja bez tajemnic" Bryan Peterson. Autor bardzo ludzkim językiem z mnóstwem zdjęć tłumaczy tam podstawy fotografii

Zadanie
I jak wcześniej zapowiadaliśmy każda taka lekcja będzie się kończyła zadaniem do wykonania. To zadanie będzie najprostsze. Zróbcie Państwo po prostu dobre zdjęcie. Takie, które uważacie że wszystko jest w nim ok. Może to być fotka z archiwum. Nie musicie nic ich komentować chyba, że chcecie np. wytłumaczyć dla czego akurat na tym zdjęciu zdecydowaliście się użyć małej głębi ostrości i zrobiliście to właśnie świadomie. Mała prośba techniczna, żeby nazwa zdjęcia była taka sama jak nazwy waszych kont email lub ich jakaś część. Np. [email protected] to fotki nazywałyby się tomasik1.jpg, tomasik2.jpg itd. Musicie się z tym liczyć, że niektóre wasze foty będziemy publikować w internecie, więc osoby które będą na tych zdjęciach muszą o tym wiedzieć. Prosimy przysyłać nie więcej niż trzy zdjęcia i najlepiej w oryginalnych wymiarach.

Fotki przysyłajcie na adres [email protected]