Rozmowa z mecenas Stefanią Płocicą z Koszalina o prawnikach z urzędu

- Od kilku miesięcy obowiązuje nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego, która wprowadziła daleko idące zmiany w zakresie uprawnienia przysługującego stronom procesu cywilnego do domagania się ustanowienia prawnika, a konkretnie adwokata lub radcy prawnego. - Do tej daty było tak, że strona, która zamierzała wnieść sprawę cywilną do sądu, lub już ją wniosła, miała prawo złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli nie była w stanie ponieść tych kosztów bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Jednocześnie mogła złożyć wniosek o ustanowienie dla niej adwokata lub radcy prawnego z tych samych przyczyn. Jednakże sąd, który wniosek rozpatrywał, dopiero wówczas zastanawiał się nad przyznaniem pomocy prawnej, kiedy uznał, że stronę należy zwolnić od ponoszenia kosztów sądowych w całości lub w części. Kiedy ocenił, że stronie zwolnionej od kosztów sądowych potrzebna była pomoc prawna, decydował o jej przyznaniu.

- Tak było, a jak jest? - Prawo domagania się o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przysługuje obecnie zarówno stronie, która zostanie przez sąd zwolniona w całości lub w części od kosztów sądowych, jak i stronie, która nie wnosiła o zwolnienie od kosztów sądowych, a wnioskowała wyłącznie o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego.

- To bardzo ważne? - Ustawodawca wyraźnie wskazał, że uprawnienie do ustanowienia prawnika przysługuje zarówno osobie fizycznej, jak i osobie prawnej lub innej jednostce organizacyjnej, której ustawa przyznaje zdolność sądową. Osobie fizycznej - jeżeli złoży oświadczenie według ustalonego przez Ministra Sprawiedliwości wzoru, który może uzyskać w biurze podawczym sądu, obejmującego szczegółowe dane o jej stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, z którego będzie wynikało, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Sąd może odebrać od osoby fizycznej przyrzeczenie, że złożone oświadczenie jest prawdziwe i rzetelne. Osobie prawnej lub innej jednostce organizacyjnej - jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego, co winna udokumentować.

Czytaj też> Prawnicy i lekarze będą musieli mieć kasy fiskalne

- Kiedy można złożyć wniosek o ustanowienie pełnomocnika?

- Strona może zgłosić wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona, lub już się toczy. Jeśli osoba fizyczna nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, to wniosek taki może zgłosić w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania, a ten sąd niezwłocznie prześle wniosek sądowi właściwemu do rozpatrzenia.

- Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego wprowadziła możliwość wskazania przez stronę konkretnego, z imienia i nazwiska, adwokata lub radcy prawnego. - Jeżeli sąd uwzględni wniosek strony o przyznanie adwokata lub radcy prawnego z urzędu, to wydaje postanowienie w tym zakresie i jednocześnie zwraca się do właściwej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych o wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego. Jeżeli strona wskazała konkretną osobę prawnika, to w piśmie do organu sąd poinformuje o tym fakcie. Rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych ma obowiązek niezwłocznie, nie później niż w ciągu 14 dni, wskazać imię i nazwisko adwokata lub radcy prawnego oraz jego adres do doręczeń, według reguł obowiązujących w danej korporacji, najczęściej według kolejności alfabetycznej, a jeśli strona wskazała konkretnego adwokata lub radcę prawnego, to w miarę możliwości i w porozumieniu ze wskazanym adwokatem lub radcą prawnym, wyznaczy takiego adwokata lub radcę prawnego.

- Czy ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego. - Po wejściu w życie noweli do kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli adwokat lub radca prawny stwierdzi, że istnieją ważne przyczyny uniemożliwiające dalsze reprezentowanie strony, dla której został wyznaczony z urzędu, to wniosek o zwolnienie go od pełnionych obowiązków musi złożyć sądowi, a nie jak wcześniej organowi, który go wyznaczył. Jeżeli zgłoszone okoliczności uzasadniają uwzględnienie takiego wniosku, bo np. między prawnikiem a reprezentowaną stroną doszło do tego typu nieporozumień, które nie pozwalają na dalsze prowadzenie sprawy zgodnie z etyką adwokacką, to Sąd podejmuje decyzję o zwolnieniu adwokata lub radcę prawnego od obowiązku reprezentowania strony. Jednocześnie sąd zwróci się ponownie do właściwego organu o wyznaczenie innego prawnika w miejsce zwolnionego. Aktualnie sąd decyduje także o tym, czy zasadny jest wniosek adwokata lub radcy prawnego, który ma podjąć czynności poza siedzibą sądu prowadzącego sprawę, by jego mandant reprezentowany był przez innego adwokata lub radcę prawnego w miejscu przeprowadzanej czynności. Jeśli wniosek taki sąd uzna za zasadny, to zwróci się do okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych o wyznaczenie innego adwokata lub radcy prawnego.

Czytaj też> Darmowe porady dla ofiar przestępstw

- Kiedy sąd może cofnąć nam przyznanego prawnika?

- Może to nastąpić jeżeli w trakcie trwania sprawy okaże się, że okoliczności, na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. Wówczas strona zostanie obciążona kosztami wynagrodzenia prawnika dla niej ustanowionego. Jeżeli strona świadomie podała nieprawdziwe okoliczności i na tej podstawie uzyskała ustanowienie prawnika, to sąd skaże ją na grzywnę i to niezależnie od obowiązku uiszczenia wynagrodzenia prawnika. Sąd może zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń strony przeciwnej powziął wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego strony, która domagała się ustanowienia lub zastępowanej przez ustanowionego adwokata lub radcę prawnego.