Światowy Dzień Walki z Depresją. Jak pomóc dziecku w kryzysie psychicznym? Musimy być czujni i wspierający

- Z ogromnym niepokojem obserwuję u naszych pacjentów coraz więcej zachowań agresywnych i autoagresywnych o większym nasileniu - więcej samouszkodzeń, więcej zaburzeń odżywiania i więcej prób samobójczych jak i dokonanych samobójstw - wylicza dr n. med. Izabela Łucka, kierownik oddziału i wojewódzki konsultant w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży na Pomorzu. - Pandemia, wojna, która się toczy obok nas, kryzys umiejętności wychowawczych rodziców oraz kryzys w szkole nie sprzyjały rozwiązywaniu problemów młodych ludzi, a wręcz je nasiliły. - O tym, że mamy kryzys w naszej specjalności, który będzie narastać, psychiatrzy, psychologowie, psychoterapeuci oraz pedagodzy pracujący z dziećmi alarmowali już w 2014 roku. Teoretycznie reforma systemu opieki psychiatrycznej w części dziecięco-młodzieżowej rozpoczęła się w 2020 roku, jednak póki co jej efektów nie widać - mówi ekspert.

Jedyne, co się udało stworzyć, i to tylko dzięki ogromnemu zaangażowaniu Urzędu Marszałkowskiego, to sieć poradni psychologiczno-psychoterapeutycznych. Takie poradnie jako „ośrodki opieki środowiskowej” funkcjonują już w każdym pomorskim powiecie. Są to placówki tzw. I poziomu referencyjnego.

- Od 1 lipca z fachowej pomocy psychologów i psychoterapeutów młodzi ludzie mogą skorzystać w 34 ośrodkach udzielania świadczeń - blisko miejsca zamieszkania i bez skierowania - zapewnia Monika Kierat, rzeczniczka prasowa Pomorskiego Oddziału NFZ.

W przypadku wielu zaburzeń psychicznych pojawiających się w dzieciństwie, można udzielić skutecznej pomocy bez leków, a za pomocą psychoterapii indywidualnej i grupowej, terapii rodzinnej, czy pracy z grupą rówieśniczą. Problem w tym, że - zdaniem lekarzy - pracę tych ośrodków paraliżuje nadmiar biurokracji, skomplikowana sprawozdawczość i zmieniające się wciąż rozporządzenia.

- Natomiast nic nie zmieniło się na lepsze na oddziałach szpitalnych, które pracują w permanentnym przeciążeniu - twierdzi dr Izabela Łucka. - Skumulowanie tak wielu pacjentów agresywnych w jednej zamkniętej, niedużej przestrzeni to zagrożenie zarówno dla nich samych, jak i dla personelu. I tutaj brakuje rozwiązań systemowych, o które się dopraszamy, bo nie leżą one ani w gestii samorządu, ani dyrekcji poszczególnych szpitali. Rozwiązać ten problem może tylko ministerialne rozporządzenie. Na przestrzeni ostatnich dwóch lat powstały dwa nowe oddziały. Jeden w Gdyni i drugi nowy, który powstał jesienią ubiegłego roku w Wojewódzkim Szpitalu Psychiatrycznym. Jednak to wciąż kropla w morzu potrzeb. Natomiast to, co jest dramatem, to wydziały stacjonarne, które nie mają możliwości sprawowania odpowiednio swojej funkcji, bo są przeciążone nadmierną liczbą pacjentów.

Gdzie i u kogo szukać dla dziecka pomocy? U psychologa, psychoterapeuty czy psychiatry? W końcu, gdzie ma szukać ratunku nastolatek sam dla siebie?

- Odpowiedzi na te i wiele innych pytań, które mogą ułatwić rodzicom zrozumienie, co dzieje się z ich dzieckiem, znaleźć można w kilku poradnikach - podpowiada Monika Kierat z Pomorskiego NFZ. Na początek polecamy poradnik NFZ.

Według raportu UNICEF „The State of the World’s Children 2021, na całym świecie 1 na 7 (14 proc.) osób w wieku 10-19 lat doświadcza zaburzeń psychicznych. Trudności emocjonalne i zaburzenia psychiczne wpływają negatywnie na zdrowie naszych dzieci i utrzymywanie dobrych relacji z rówieśnikami. Ponadto dzieci i młodzież z tego typu zaburzeniami częściej osiągają słabsze wyniki w nauce, co jeszcze bardziej pogłębia problemy.

- Obserwujemy pogorszenie kondycji psychicznej dzieci i młodzieży oraz rosnącą liczbę młodych osób potrzebujących wsparcia specjalistycznego, a jest to związane z wieloma czynnikami - potwierdza dr n. med. Aleksandra Lewandowska, konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży. - Jednym z nich jest kryzys relacji, który znacząco wpływa na kondycję psychiczną młodych ludzi. Widać go w najbliższym dziecku otoczeniu, dlatego same dzieci i nastolatkowie mówią o tym, że czują się samotne, niesłuchane, nierozumiane. Jeśli dziecko nie ma odpowiedniego wzorca w najbliższym otoczeniu, to jest mu bardzo trudno w prawidłowy sposób budować relacje z innymi. Zanika kultura spędzania ze sobą czasu i dzięki temu poznawania siebie, dlatego tak ważna jest w tym obszarze systematycznie prowadzona profilaktyka. Bardzo często podczas różnych spotkań młodzież mówi do nas dorosłych, abyśmy im pomogli, wspierając i dając odpowiednie narzędzia, żeby umieli radzić sobie z wyzwaniami, jakie niesie codzienność - dodaje.

Dzieci często nie potrafią w odpowiedni sposób wyrazić słowami, co im dolega, z czym sobie nie radzą, dlatego uciekają m.in. w zachowania, które mają zwrócić na nie uwagę dorosłych lub rówieśników. Wielu rodziców czy opiekunów nigdy nie pomyślałoby, że dziwne postępowanie ich dzieci może być początkiem kryzysu psychicznego. Objawy bowiem często przypominają wejście w burzliwy okres dojrzewania. Dlatego tak ważne jest, aby być czujnym i nie bagatelizować żadnych niepokojących symptomów.

Depresja jest chorobą, która objawiać się może przez poczucie osamotnienia, smutku, braku energii, braku zainteresowania czynnościami, które dotąd sprawiały przyjemność i dawały satysfakcję. Ta choroba może dotknąć każdego z nas. Bez względu na płeć, wiek czy status społeczny. Często rozwija się latami, powoli odbierając radość życia. Jak reagować, kiedy widzimy jej objawy u naszych dzieci? Co powinno wzbudzić nasz niepokój? Zebraliśmy podpowiedzi ekspertów: prof. dr. hab. n. med. Filipa Rybakowskiego oraz psycholog Anny Napiórkowskiej.

Co powinno zaniepokoić:

• objawy obniżonego nastroju i stresu, smutek, przeciążenie, napięcie,
• zaburzenia odżywiania, zajadanie stresu lub brak apetytu czy stosowanie restrykcyjnych diet,
• objawy somatyczne, bóle: głowy, stawów, pleców, brzucha, czy przyspieszone bicie serca, potliwość, drżenie rąk,
• wycofywanie się z kontaktów społecznych,
• zaburzenia snu, bezsenność, poczucie ciągłego zmęczenia, nadmierna senność,
• pogorszenie wyników w szkole i spadek zaangażowania w naukę,
• problemy wychowawcze, agresywne zachowania, płaczliwość, nadpobudliwość, drażliwość, wybuchowość,
• problemy dotyczące relacji z otoczeniem, agresja, łamanie prawa, wandalizm, używanie substancji psychoaktywnych,
• zachowania autodestrukcyjne, nadużywanie alkoholu, narkotyków i innych substancji uzależniających, okaleczanie się, myśli i próby samobójcze.

.

- Zacznę od bardzo ważnego komunikatu do dorosłych: bądźcie uważni na potrzeby swoich dzieci i dbajcie o relacje z najbliższymi, bo jeśli nie ma tego fundamentu, to niestety rodzic nie zauważy znaczących sygnałów, które go powinny zaalarmować, jeśli chodzi o zdrowie i funkcjonowanie dziecka - apeluje dr n. med. Aleksandra Lewandowska.

A sygnałów jest wiele. Każda znacząca zmiana zachowania czy samopoczucia lub utrzymująca się i nieprzemijająca w czasie, powinna nas zaniepokoić, ale żeby rodzic zareagował, musi znać i mieć bezpieczny kontakt ze swoim dzieckiem, wtedy jest to możliwe. Zatem, jeśli dziecko sprawia wrażenie smutnego, nieobecnego, ma problemy z nauką, unika kontaktu z rówieśnikami, ale również z rodziną, ma problemy ze snem, z apetytem, zgłasza często różnego rodzaju dolegliwości somatyczne, albo było lękowe, nieśmiałe a ku zdziwieniu wszystkich stało się duszą towarzystwa, rozpiera go energia, głównie imprezuje, jest gniewne... zareagujmy!

Świat online wpłynął na to, w jaki sposób spędzamy czas wolny. Duża część naszego życia przeniosła się do internetu, co jest szczególnie zauważalne wśród dzieci i młodzieży. Nadmierne korzystanie z technologii cyfrowej to jednocześnie przyczyna i skutek problemów. Wpływa negatywnie na relacje społeczne poprzez wycofanie, pojawienie się problemów szkolnych i zdrowotnych. Sygnałem alarmowym, który powinien wzbudzić niepokój, jest wydłużanie przez dziecko czasu korzystania z multimediów, przez co zaniedbane zostają inne aktywności. Próby wprowadzenia zasad podejmowane przez rodziców spotykają się z silnym protestem ze strony dziecka. Pojawiają się objawy odstawienia, pobudzenie, drażliwość, niepokój.
Jak wynika z Raportu Państwowego Instytutu Badawczego NASK „Nastolatki 3.0”:

• nastolatki korzystają aktywnie z internetu średnio 4 godziny 50 minut na dobę,
• blisko co dziesiąty (11,5 proc.) nastolatek jest aktywny w sieci ponad 8 godzin dziennie,
• co piąty nastolatek deklaruje, że doświadczył przemocy w internecie. Najczęstszymi jej przejawami są: wyzywanie (29,7 proc.), ośmieszanie (22,8 proc.) czy poniżanie (22 proc.).

Pierwsza pomoc emocjonalna powinna składać się z tzw. czterech zetek:

• Zauważ
• Powiedz o faktach i o tym, jakie emocje one w tobie wywołują - przykładowa reakcja „Zauważyłam/em, że w ostatnich dniach jesteś bardzo smutna/y i że często płaczesz. Martwię się o ciebie.”
• Zapytaj
• Zaproś dziecko do rozmowy, zadając pytania - np. „Czy możemy porozmawiać o tym, co się u ciebie dzieje? Czy jest coś, co mogę zrobić albo co wspólnie możemy zrobić, żebyś poczuł/a się lepiej?”
• Zaakceptuj
• To, co usłyszysz, może być dla ciebie trudne lub niezrozumiałe. Możesz postrzegać daną sytuację inaczej niż twoje dziecko. Nie przedstawiaj kontrargumentów, nie przekonuj, że rzeczywistość wygląda inaczej, niż dziecko o niej opowiada. To bardzo ważne, żeby zaakceptować wszystko, co usłyszysz - np. „Słyszę, że tak siebie widzisz i wyobrażam sobie, że jest ci z tym bardzo trudno.”
• Zareaguj
• Kiedy dostrzegamy problemy dziecka, chcemy mu pomóc szybko i skutecznie. To naturalna reakcja, tzw. odruch korygowania. Najlepiej jednak zapewnić dziecku fachową pomoc, umawiając je na wizytę u psychologa, kontaktując się ze szkołą - np. „Choćbym w tej chwili nie wiedział/a jak ci pomóc, znajdę kogoś, kto zrobi i będę w tym razem z tobą.”

Fachową i bezpłatną pomoc psychologiczną 7 dni w tygodniu i przez 24 godziny na dobę uzyskasz, dzwoniąc pod numer:

• 116 111 - Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę
• 800 12 12 12 - Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka. Mogą dzwonić również osoby dorosłe, aby zgłosić problemy dzieci
• 800 12 00 02 - Ogólnopolski Telefon dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”
• 112 - numer alarmowy w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia
• wsparcie dla osób będących w żałobie po utracie bliskich: 800 108 108
• Tumbo Pomaga - pomoc dzieciom i młodzieży w żałobie: 800 111 123

Rozmawiaj. Powiedz, co czujesz. Zdemaskuj emocje.

Jeśli podejrzewasz, że twoje dziecko ma kłopoty natury psychologicznej, poszukaj wsparcia. Za zapewnienie pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu lub szkole odpowiada dyrektor placówki. Po pomoc psychologiczną, psychiatryczną lub na leczenie uzależnień możesz zgłosić się również do specjalistów pracujących w ramach umów z Narodowym Funduszem Zdrowia. Są to m.in. psychologowie, psychoterapeuci, terapeuci środowiskowi i psychiatrzy.
Najważniejsze jest zdiagnozowanie problemów dziecka w obszarze zdrowia psychicznego na możliwie jak najwcześniejszym etapie. Dlatego, gdy zauważysz jakieś niepokojące objawy w zachowaniu dziecka, porozmawiaj z psychologiem szkolnym lub zgłoś się do ośrodka środowiskowej opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży. Psycholog przeprowadzi diagnozę, sporządzi plan leczenia, który może uwzględniać regularny kontakt z psychologiem, psychoterapię i terapię środowiskową, a w sytuacji wymagającej konsultacji lekarza psychiatry, skieruje cię do odpowiedniej placówki.

- Nie bójmy się rozmawiać z dzieckiem, bo bardzo często rozmowa oparta na zaufaniu i trosce może mu pomóc. Nie zawsze musimy od razu myśleć o specjaliście. Kiedy rozmawiam z rodzicami, oni często mówią o swoim lęku i braku umiejętności, żeby taką rozmowę odbyć zwłaszcza z nastoletnim dzieckiem, dlatego tak bardzo potrzebna jest nam wszystkim profilaktyka. Jeśli jednak w naszej ocenie rozmowa z dzieckiem okazała się niewystarczająca i nadal obserwujemy niepokojące zmiany w jego samopoczuciu bądź funkcjonowaniu, dalsze kroki możemy skierować do specjalisty, który jest najbliżej, może to być pedagog lub psycholog szkolny, albo specjaliści zatrudnieni w systemie ochrony zdrowia. Pamiętajmy, że budowany model opieki psychiatrycznej nad dzieckiem w wieku rozwojowym zakłada koordynację działań i współpracę, a zatem jeśli psycholog/pedagog szkolny uzna, że adekwatna pomoc potrzebna jest w jednym z ośrodków specjalistycznych, to pokieruje dziecko i rodzica do odpowiedniej placówki. Nie zawsze pierwszym specjalistą musi być lekarz psychiatra dzieci i młodzieży, bo jeśli konsultacja u lekarza jest wskazana, to również specjaliści z poszczególnych poziomów referencyjnych to uwzględnią. Natomiast w sytuacji, gdy zdrowie lub życie naszego dziecka jest zagrożone, bezwzględnie powinniśmy zgłosić się do najbliższej izby przyjęć lub wezwać zespół ratownictwa medycznego - podkreśla dr n. med. Aleksandra Lewandowska.

Świadczenia psychiatrycznej opieki zdrowotnej dla dzieci i młodzieży są realizowane na trzech poziomach. Gdy zauważysz u dziecka niepokojące objawy natury psychologicznej, pierwsze kroki skieruj do ośrodków pomocy środowiskowej, które są najbliżej małych pacjentów. Pomoc jest udzielana tu bezpłatnie, finansuje ją NFZ. Nie potrzebujesz skierowania. To tzw. I poziom w trzystopniowym modelu opieki.

• I poziom: Ośrodek Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej dla Dzieci i Młodzieży - Poradnia Psychologiczna dla Dzieci: psycholog, psychoterapeuta, terapeuta środowiskowy. W stanach wymagających konsultacji z lekarzem psychiatrą, zgłoś się do centrów zdrowia psychicznego. Tu także leczenie jest bezpłatne, finansuje je NFZ. Nie potrzebujesz skierowania.
• II poziom: Centrum Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży - Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci: psychiatra dzieci i młodzieży, psycholog, psychoterapeuta, oddział dzienny.
• Jeśli Twoje dziecko wymaga leczenia całodobowego, zostaniesz skierowany na III poziom. To już leczenie na szpitalnym Oddziale Psychiatrycznym. Tu skierowanie jest wymagane.
• III poziom: Ośrodek Wysokospecjalistycznej Całodobowej Opieki Psychiatrycznej - Izba Przyjęć, Oddział Psychiatryczny dla dzieci.

Ważne! W sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia dziecka zgłoś się do izby przyjęć ośrodka z III poziomu. W stanie nagłego zagrożenia życia możesz to zrobić bez skierowania.

• Czujesz się stale przygnębiony?
• Nie dajesz sobie rady z codziennością, przeżywasz kryzys emocjonalny?
• Znajdujesz się w sytuacji „bez wyjścia”?
• Nie radzisz sobie ze stresem?
• Nie chce ci się żyć?
• Jesteś ofiarą przemocy?
• Zamartwiasz się o swój stan zdrowia?
• Myślisz, że „jest coś z tobą nie tak”?
• Nie możesz pogodzić się ze stratą bliskiej osoby?

Zadzwoń pod bezpłatny numer 800 70 2222 Centrum Wsparcia dla Osób Dorosłych w Kryzysie Psychicznym - bezpłatnie, całodobowo, 7 dni w tygodniu. Na miejscu dyżurują specjaliści: psychiatra, prawnik, pracownik socjalny, terapeuta uzależnień, asystent zdrowienia i seksuolog.

• e-mail: [email protected]
• Jest możliwość skorzystania ze spotkań online.

Na stronie aplikacje.nfz.gov.pl dostępna jest baza teleadresowa instytucji pomocowych, która pomaga osobom poszukującym wsparcia samodzielnie uzyskać potrzebne im informacje w sposób szybszy i prostszy.