Ze Słupska do Krainy w Kratę

Kraina w kratę jest obszarem występowania tradycyjnej zabudowy o konstrukcji ryglowej, ze smołowanymi na czarno belkami i bielonymi polami wypełnień, nadającym budynkom charakterystyczny, kraciasty wygląd. Za stolicę Krainy w kratę uchodzi Swołowo, wieś w pobliżu Słupska, z około siedemdziesięcioma obiektami wzniesionymi tradycyjną techniką. Dzięki działaniom Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku w tej wsi utworzono Muzeum Kultury Ludowej Pomorza. Zadaniem jego jest ochrona wartości historycznej pomorskiej wsi jaką możemy zaobserwować szczególnie w Swołowie. Muzeum sprawuje jakby organizacyjny i naukowy patronat nad Krainą.

W ramach Krainy funkcjonuje kilkanaście tematycznych szlaków turystycznych o łącznej długości blisko 400 km. Nazwy niektórych spośród szlaków brzmią bardzo tajemniczo. Czyż nie zachęcą do wybrania się na wędrówkę nazwy takie jak “Szlak zwiniętych torów”, “Mikołajkowy”, czy “Pierścień Gryfitów”?

Oprócz “kraciastej” formy fasad budynków w Krainie dominuje także charakterystyczny dla bardzo starych osad owalny lub okrągły sposób rozplanowania poszczególnych wsi. Typowa “zagroda w kratę” ma zwykle również bardzo charakterystyczną formę z budynkiem mieszkalnym w głębi, zabudowaniami gospodarczymi po obu stronach sporego dziedzińca i obowiązkową bramą, a nawet budynkiem bramnym od strony drogi.

Oprócz “kraciastych” zagród, w kratę budowane były w okolicy także kościoły, dwory i budynki użyteczności publicznej. Tego typu zabudowę spotkać można w Darłowie, Sławnie, Ustce, Słupsku i wielu innych nadmorskich miejscowościach. Ważnym ośrodkiem Krainy w kratę jest skansen Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach, gdzie zachowano oryginalną zagrodę, a z czasem uzupełniono ją przenoszonymi z innych miejsc budynkami, którym groziło zniszczenie.

„Kraina w Kratę” jest produktem turystycznym, który z roku na rok zaczyna być rozpoznawalny przez coraz większą część mieszkańców regionu Pomorza oraz turystów wypoczywających w pasie środkowego wybrzeża Bałtyku.

W XVIII i XIX wieku dominującym elementem krajobrazu wiejskiego na Pomorzu było budownictwo szkieletowe. W kwatery drewnianych konstrukcji budynków wstawiano drewniane dyle, które owijano powrósłami słomianymi i oblepiano gliną. Powierzchnię kwater bielono wapnem na biało, a belki drewniane zabezpieczano smołą. W ten sposób budowano chałupy mieszkalne, zabudowania gospodarcze, kuźnie, szkoły, kościoły i dwory. Tego typu konstrukcje były także widocznym elementem krajobrazu architektonicznego pomorskich miast i uzdrowisk. Cała Europa północna, zwłaszcza kraje basenu Morza Bałtyckiego, była w omawianym okresie podobna pod względem architektonicznym. Symetryczny układ konstrukcji szkieletowej oraz wypełnienia kwater bielone wapnem nadały budynkom efekt wizualny przypominający kratownicę, stąd też teren, na którym zachowały się duże skupiska tego typu budownictwa nazwano „ Krainą w Kratę”.

Do dnia dzisiejszego w wielu wsiach położonych na terenie „ Krainy w Kratę” udział budynków wzniesionych po 1945 roku stanowi niewielki procent ogółu budynków, dzięki czemu wsie zachowały swój dawny układ przestrzenny i charakter zabudowy. Według dr Elżbiety Szalewskiej w pasie nadmorskim od Łeby po Darłowo znajduje się jeszcze około 1500 budynków szkieletowych. Tak duże natężenie zabytkowej architektury wiejskiej niespotykane nigdzie indziej w Europie podkreśla unikalny charakter tego terenu i daje duże możliwości jego wykorzystania w kulturze i turystyce wzmacniając tym samym jego potencjał.

Nie można dzisiaj precyzyjnie określić granic „Krainy w Kratę”; umowne granice wyznaczone są w pasie nadmorskim długości około 80 km – poczynając od Łeby w kierunku zachodnim do miejscowości Darłowo, szerokości około 40-50 km w głąb lądu, na południu ograniczone drogą krajową nr 6 Gdańsk-Szczecin Granice te są jednak płynne; bowiem tradycyjne budownictwo charakteryzujące teren „Krainy w Kratę” obejmuje również znaczną część województwa zachodniopomorskiego, w kierunku Szczecina, opierając się głównie na południu o wspomnianą drogę krajową nr 6 Szczecin- Gdańsk.

Rozrzucone wśród pięknej okolicy zabytki tradycyjnej zabudowy, odmiennej od znanej z głębi Polski, są niewątpliwie warte polecenia.